Дарц

Цо дуьйцучух ца кхетахь а, иза хьоьжучу агIор дIахьаьжча, Янаркъина гира, нах дIаса а тоьттуш, воьлуш, терсаш, шайна тIе схьагIерта пхи стаг. Ламанхойн духарца кечвелла, коча тийсина тарраш долуш волу виъ гIалагIазкхи вуйла хиира Янаркъина, царах бIаьрг ма-кхийтти. Ткъа царна хьалха вогIу лекха, зоьртала стаг гIалахойх вухавелла вара. Янаркъина ца везавелира маларо бIаьргаш цIийдина, йаххьаш севсина, техкаш, кхийсалуш цунна тIаьхьавoгIy виъ гIалагIазкхи. Цара дагадаийтира цунна ши-кхо де хьалха Несарехь а, ткъа сийсара кхузарчу вокзалехь а хилла бохуш, дуьйцу дов.

– ХIей, дед, верта духкуш дуй хьан? – Янаркъин белшаш тIекхоьллина кхозучу вертанах пIелг Iоьттира оцу веанна хьалха вогIучо. – ХIун доьху ахь?

– Цхьа туьма, – элира цо, пIелг хьала а лаьцна. – Один чорвон.

– Къена Iовдал, оцу истангах туьма хьан ло хьуна? Ишттанехьа схьало, мах боцуш, – Янаркъин белшаш тIера чоа, озийна, схьа а даьккхина, хьаьрсачу, стоммачу, лохачу гIалагIазкхичун кара тесира лекхачо. – ДIаэца, гIалагIазкхи, хьоьгахь товш хир ду хIара!

Уьш шегара верта эца ца гIертийла-м хаьара Янаркъина, амма, цара иза дийр ду, ца моьттура. Цхьана минотана цецваьлла, воьхна висира иза, тIаккха шена ахча а ца луш, уьш дIабоьлхий хиъча, тIаьхьа а хьаьдда, гIалагIазкхичун пхьаьрса кIелхьара шен верта, катоьхна, озийна схьа а даьккхина, маракъевлира цо. Амма царах цхьаммо, эрабугIано санна, ворта а саттийна, чухьаьдда, чоьже буй тоьхна, кхоьссина аркъалвахийтира иза.

– Аш хIун до, ва станичникаш? Мича бахьанина йетта аш оцу мисканна? Делах мукъана кхера, – мохь оьхура эткаш йухкучун, амма лекхачо, бетах буй тоьхна, аркъал вахийтира иза а.

– Вежарий! Йетта нохчашна!

– Йетта ордина!

– Ата азиаташ! Церан бехк бу, цIepa а даьхна, вай схьадалор!

– Йетта акхарошна!

ШолгIа тоьхначо синкхетамах ваьккхина Iуьллучу Янаркъина ца хезира цара хьоькху акха маьхьарий а, ца хаалора, мийраш бетташ, ша хьоьшуш а…

3

Синкхетаме веача, ша цхьана ца евзачу хIусамехь карийра Янаркъина. БIаьргашна тIеуззуш, шен хьаьжа тIе диллина хица шелдина гата хьала а теттина, цIа чухула дIаса бIаьрг туьйхира цо. ХIокху чохь дерг цунна цкъа а цагинарг дара: хIapa ша тIехь Iуьллу лекха гIовлеш йолу сетта маьнга а, стол а, лекха диъ гIант а, баьрчерчу пенан сонехь тIехула гата а тесна кхозу цхьана безамехьчу стеган сурт а. Уллорчу гIанта тIехь хих дуьзна доккха йоьзан зока а. НеIарехь кхозучу бедарш йуккъехь шен чоа а, куй а, неIарехьа цIенкъахь неIармачаш а гира цунна. Верта гуш дацара цхьанхьа а. «Ванах, со мичахь ву-те? – ойла йора цо, шех хиллачух ца кхеташ. – ХIapa гIенах ду-те йа самах ду-те?».

Корах чуеанчу маьлхан асано цхьа тамехь бохбинера цуьнан дегIан аьтту aгIo. Оьрсийн йовхачу чоьракан чомехь хьожа а йогIура. Хьогалла хааелла, хи мала дагахь зоки тIе куьг кховдо гIоьртира иза. Цхьадика, аьтту куьг дукха лазоза хааделира цунна.

КIез-кIезиг хIуттуш, цуьнан кхетамехь меттахIоьттира селхана хиллачун сурт. Амма муха кхаьчна-те иза xIoкху йаьссачу хIусаме? Верта а дац гуш. Цунах а хIун хилла-те? ХIун хилла-те бохуш а, хоьттий! Оцу хьакхарчаша дIадаьхьна хир ду-кх. Иза-м дайча а хIун дара, ахча мукъана а хилахьара цуьнан гIовталан кисанахь. Хьала а гIеттина хьожур вара бохург хьехочохь а дацара. ДегI ма ду, зоьпарш тоьхча санна, лацаделла. ГIаттавелча а, хIусамдай чохь а боцуш, хIусамехь волавелла лелча а, гIиллакхе хир ма дац.

Дукха хан йалале неIарх чоьхьайелира безамехь, ткъе пхийтта шо хенара меташка. Самаваьлла Янаркъа гича, хазахетта тIехьаьдда, цунна улло гIанта охьахиира иза.

– Хьо-м синкхетаме веана! Муха ду хьан дегI? Дукха лозий?

Шена мотт ца хаахь а, цо хIун хоьтту, хиира Янаркъина.

– Дика ду. Харшо. Йахши, – цхьа а церг йоцу бага йоккха гIатта а йина, догцIена велакъежира иза.

– Далла бу хастам, хьуна гIоли хилла, – йелхаозийра зуда. – Сой, сан майрий тIекхаьчча, халла хаалуш садоьIуш, велча санна, Iуьллура хьо. Суна-м, хьо велла, моьттура. Верриг а цIийший, чевнаший вуьзна, Iаржвелла… Кхераелла, мохь белира сан. Федяс шена гIoдар дийхира. ТIаккха цой, цуьнан доттагIчой – оха кхааммо, айъина йуьстах а ваьккхина, хица цIанвина, извозчик а лаьцна, цIа валийра хьо. Сийсара буьйса йукъал тIехйаллалц харцлуьйш вара хьо, кхин синкхетаме ца вогIуш, наб хьашаелира хьуна. Оцу хьерадевллачу акхароша эрчо йинера хьуна тIехь. Хьо-м дийна висина. Байъинарш а бу дуккха а…

Зудчо къамел дора, цкъа йелха ийзош, тIаккха йекхалуш, йукъ-кара шен ховха куьг Янаркъин хьаьжа тIе а дуьллуш, тIера йургIа а нисдеш. Ткъа Янаркъас, цо дуьйцучух ша ца кхетташехь, иза йелаелча, велакъежаш, йелха озийча, кхоьлуш, лерина ладоьгIура цуьнга.

– Сан цIе София йу. Со-фи-я, – бохура зудчо, шен некха тIе куьг а детташ.

– Сопи, Сепият! Нохчийн цIе йу иза, – воьлура Янаркъа, цуьнан цIе а йохуш.

– Ткъа хьо мичара ву, дедушка?

Дуккха а къахьегначул тIаьхьа цуьнан хаттарх кхийтира Янаркъа.

– Гати-Юьртара ву со.

– И цIе йолуш йурт йуьйцу ца хезна суна. Генахь, лаьмнашкахь хир йу иза.

– Гена йу. Далико.