Кии биирдэ олорор

– Хайдаын бэйэ быаар. Улахаын, – оонньор ииэттэн кэбистэ, уолун р крд. – Тиэтэйэр буоллаххына ньимийэн турума. Тугу да истибэккэ, бтэй хааахха хааттарбыт курдукпут. Илин тугуй-ханныгый? Олор. Кэпсээ. Бэппэлээйэп кыньараал сэриитэ кэлэн иэр дииллэр. Кырдьык дуо?

– Кырдьык, – Валерий олоппоу ылан, кхснэн ооххо олордо. – Бу кн Пепеляев этэрээтэ Охотскайга, Аяа кэлбитэ. Сэттэ ссчэкэ киилээх. Бары, муха соботун курдук, ыллар саааннаах талыы нуучча дьоно. кслэрэ офицердар. Генерал э генерал, полковник э полковник. Сэрии бн ааспыт, итиини-буууну билбит дьон. Пепеляев манан кэлэн Дьокуускайы ылар, онтон Сибиири сэриилээн, Россияа ааар былааннаах. Сэбиэскэйи утары санаалаах барыта онно мунньуунна. Артемьев этэрээтэ эмиэ холбосто. Пепеляев, былыр йээ манна кэлиэх кии, тоустар табаларын аанньа биэрбэккэлэр, Ньылхаа тутуллан хаалла. Билигин дьэ саардыы бу диэки салаллан иэр.

– Оо, айыым таарам… – Аргыылап оонньор ытыынан сирэйин саба туттан бк тстэ, э тыынна. – Аата, кэлиэ баар эбит…

Ааныс хаас диэкиттэн кэлэн остуолу оох чугаыгар сыарыччы аста, ол-бу астаах миискэлэри, тэриэлкэлэри аалан уурталаата, чэй кутта:

– Ааа, тукаам. Бу алаадьыта сиэ. Бу кбр баар. Ахтыбыты буолуо.

Итиэннэ бэйэтэ ойоостон ахтыбыт амарах хараынан уолун имэрийэ кр олордо.

Аалаах уол сулбу-салбы ааан бардылар.

– Аны бэйэ тускунан кэпсээ, – диэтэ Аргыылап оонньор.

– Бэйэм бу баран иэбин.

– Баран иэргин крбн. Тоо бараргын ыйытабын.

– Генерал Пепеляев сирэй бирикээинэн.

– Ол эйигиттэн атын киини булан ыыппаттар дуо?

– Ону ыйыталаспатаым, – Валерий стк хардарда.

– “Ыйыталаспатаым!” Ыйыталаыахха наада. Бары туора кииэхэ тиитин охтотторон баран тииин ичигэстиэхтэрин баараллар. Ыйыталаспат буоллаххына, йэ тухары тиитин охторо сылдьыа, тииигэр тиииниэ суоа.

– Эн уолу оннук акаары буолбата ини. Ким элбэх тииэ тиксэрэ сс биллибэт.

Оонньор ситэ испэтэх чэйин холумтаа эстэ, блэтин с диэки аста уонна кэргэнигэр эттэ:

– Бар, ооор йтэ бэлэмнээ. Лэппиэскэтэ, арыыта, буспут эттэ суулаан Суондаа биэр. чгэйдик уурдун.

Ааныс тугу эрэ ыйытыах курдук гынан иэн оонньоро кырыктаахтык кынчарыйбытыттан тохтоото уонна саата суох хаас диэки барда.

Аргыылап дьахтар хаппахчытыгар киирэрин кэтээн олорон хамнаабат хараынан уолун тобулу крд:

– Эн билэин дуо ханна, туохха баран иэргин?

– Билэбин.

– “Билэбин”, – оонньор, кыыйан, эмиэ уолун тгннэ. – Билэри буоллар, итинник сулбуччутук хардарыа суох этэ. Кыньараалы тугу бирикээстээтэ? Онно туох соруктааххыный?

– Сэриигэ тугу бирикээстииллэрэ биллэр ини.

– Сэкириэт дуо? Ааыттан кистиигин дуо?

– Кистээбэппин. Билиэххин оннук умсугуйар буоллаххына, иит, – Валерий кумааыттан ыйааы ааан эрэргэ дылы бтэи куолаынан саарда. – Бииги диэки санаалаах дьону кытта сибээстэиэхтээхпин. Кинилэри тмхтээхпин. Кыыллар хас хардыыларын биллэрэ олоруохтаахпын. Пепеляев куоракка чугааатаына, р турууну тэрийэн, сэбиэскэй салайааччылары суох оортуохтаахпын…

Таырдьаттан Суонда киирдэ.

Валерий ах барда.

– Кыаллыма, кэпсээ. Суонда, кэл, итиитэ киллэр.

Валерий сблээбэккэ кхсн этиттэ эрэ, таыгар онтун биллэрбэтэ.

– Соругум снньэ итинник. Оттон ымпыгын-чымпыгын билиитэ бэйэм да билбэппин.

– Онно дьоут элбэх дуо?

– Бааллар.

– Ол кии эрэнэр дьонноро буолуо дуо?

– Билбит суох.

– Билбэккин… уонна баран иэин, – оонньор аа-дьуо тииин быыынан сыыйан саарда. – Чыкааа акаарылар олороллоро буолуо дии саныыгын дуо? Онно сылдьар буулдьа ардаын ортотунан сэриигэ киирэрдэээр ордук кутталлааын йдгн дуо?

– Эйиэхэ барыта сатаммат: “билэр” эмиэ сатаммат, “билбэт” эмиэ сатаммат, – Валерий чааскытын тыастаахтык халбарыччы аста. – йдтрбн да, баран истэим дии. Бэйэбит быар куустан олордохпутуна, ким бииги туспутугар охсууой?

– йдх кии уоттаах чоу атын дьон илиитинэн тарыйтарар баайыта.

– Тмк кн тиийэн кэллэинэ оннук “йдхтр” абыраныахтарын билбэтим.

– Саарбаалаама: ллэриттэн матыахтара суоа. сс атын кии лтн кытта куду харбыыллар ини.

– Крлл.

Мккэн да уолун иннин ылыа суоун билэн, оонньор тохтоото. Кини т да эппитин иин, уола барар хаанын ылыммыт быыылаах.

Валерий остуолтан туруоун саныы-саныы, аата хамнаабакка олороруттан турбата. “Быааскы кэннэ оонньор биллэ хоттороохтообут. Трт да намыах, хатыыр бэйэтэ сс ордук намтаабыкка, синньээбиккэ дылы буолбут. Урут дааны ктх сирэйэ сс суптуйбут. Омурда харбыйбыта улааппыт. Арай хараа уруккутунан. сс ордук уоттаммыкка айылаах. Итии уотунан буолбатах, тымныы уотунан. Ол оннугар хата Суонда эбии соноон кскйбт. Били хомсомуоллар “кх истээх баай” диэн ыллыылларын курдук. Омос крбт кии Суонданы тойон, аабын хамначчыт дииик”. Ити санаатыттан сонньуйуох курдук буолан иэн, Валерий аата бэйэтэ бэйэтин кытта кэпсэтэрдии ботугуруурун ииттэ.

– Ыттар… Бэйэлэрэ барбаттар, кинини ыыталлар… Дьиккэрдэр…

Ааныс сгэйдээх блэни тутан иэн тохтуу тстэ:

– Ол ким?.. Бэлиэрий, ханна бараыный?..

– Дьокуускайга, – уол баарбатар да хардарда.

– Ханна да бардын, эйиэхэ наадата суох, – оонньор сгэйдээх блэни кэргэнин илиититтэн сулбу тардан ылан, дьалкылдьыппытынан остуолга бырахта. – Эр кии ханна барара-кэлэрэ дьахтар дьыалата буолбатах.

Эрин тылыгар кыаллыбакка, Ааныс уолун аттыгар кэллэ.

– Тоойуом, хаан бараыный?