Йеха буьйсанаш

Айза Iинехьа варша йисте йахара. Багах чопаш охкийна, Iеле хьаьвсира гIелделла стерчий. Шина стеран ира букъан сирташ, тIейевлла хенан маьIигаш, пIендарш, деттало чож гиначу Iелина къахийтира цаьршиннах. Дукъера баьлла и шиъ, бегабелла, бажа хIоьттира.

Озачу шина старана аха хала дара ирзо. Мацах цкъа Iелин дас Абубакара, кхузара пепнаш охьа а детташ, даьккхина иза тIаьххьарчу пхеа шарахь цхьа а йуххе ца воьдуш лаьттинера. Абубакар вийнера Iела дуьнена волучу буса. ТIамо хеназа баьхьна цуьнан воккхахволу ваша а, нана а, йижарий а. Доьзалх дийна висина Аьрзуй, Iелий виллина тIамехь вара, ткъа ирзо, xIapa тIаьххьара ши шо тIекхаччалц, гуонаха хьовза стаг воцуш, тIе керла, йуькъа хьун а йаьлла лаьттинера. ДIайаханчу бIаьста и къона хьун а хьаькхна, гоьргаш бух а йаьхна, латта охкуш йийра цара хьаьжкIаш, ткъа кху шарахь аха воьлча, орамаша новкъарло йора нахарна.

Нисдеш дукъ чадакх хорша а диллина, дукъарцаш шайн метта дIа а доьхкина, дечиган нох хьалаайъира цо. Нахаран пхатоьда, артделлехь а, мегар долуш дара.

Берашка ладогIа дагахь, кхор болчухьа волавелира Iела. Кхура тIехь эсала бека къоркхокха, xIapa тIевогIу гича, цкъа дIа а тийна, цецбаьлла дIаса а хьаьжна, тIаккха, тIемаш тоьхна, бедда хьуьна тIехула къайлабелира. Ши кIант самавалаза, чIогIа набарш кхетта Iуьллуш карийра дена. Гаьнгали чохь Iуьллучу Iумаран бесни тIехула бедда лела моза дIа а эккхийна, аганарчу Iусмане хьаьжира. Ша ган цхьа а воцийла хиъча, Iела, ховха балдаш хьедеш, набарх велакъежачу кIантана тIе охьа а таьIна, хьажа тIе байн барт белла, тIаккха цунна йуххехь лаьтта чIижалг схьа а эцна, стерчий хьалха а лаьхкина, Iин чу вахара.

Стерчашна хи а малийна, ламаз а эцна, шийла хи дохьуш йухавеанчу цунна нитташ хьакхийна Iаш карийра Айза. Цо кхача хьалха билларе хьожуш, верта а даржийна, цу тIе дIатевжира майра. Амма кхача хьалха буьллуш дукха хан ца йийзира. ТIулган экъан тIехь йакъош йеттинчу сискалан ах шина декъе а йекъна, доккхахдолу дакъа майрачунна хьалха теттира зудчо.

– Туьха жимма кхоийна ас. Суьйранна оьшур ду вайна иза.

– ЧорагIаьрга схьакхайкхахьа, – элира Iелас, кхачанна тIе а ца кхевдаш.

– Вай хIун йао кхойкху цаьрга? Сарахь хьолтIамаш йийр йу ас, тIаккха балор вай.

– ГIиллакхехь ма дац.

Чора а, ЖовхIар а садаIа сацаза дара. Чора хьалхавоьдура, ирбинчу хьокхица лаьттах кIаьгнаш дохуш, ткъа, кучан йуха чу хьаьжкIаш лаьцна, ги бер доьллина тIаьхьахIоьттинчу ЖовхIара царна чутуьйсуш, тIе ког хьокхуш, дIакъуьйлура буьртигаш.

– Ва Чора! – кхайкхира Iела.

Чора, беттачуьра хьокха а сацийна, хьалатаьIира.

– Схьадуьйлийша, цхьаьний хIума кхалла вай?

– Баркалла, Iела, гIоза йоийла! Шуьгахь доллу дабагIа ду тхойшингахь а. Суьйранна цхьаъ дер вай.

И шиъ схьа ца догIуш сецча, Iела йуучунна тIехилира. Шена хьалхара сискалан доккхахдолу дакъа зудчунна хьалха а диллина, цуьнниг шена хьалха уьйзира цо.

– Ас даим олуш ду хьоьга, йуучунна тIехь со толо ма гIерта.

Айзас сискалан йуьхк майрачунна хьалха теттира:

– Стаг, хьо-м къахьоьгуш вай, вуззалц хIума йууш ца хилча, дегIехь ницкъ хир бац.

– Асчул тIех къахьоьгу ахь. Соьца болх бина ахь, хIинца, со садаIа агIорваьлча, берашна гуонаха хьийза а деза. Цул сов, айхьа йуург бераца а йоькъу.

Кхача мел миска белахь а, цул чомехь хIума ца хийтира Iелина. Йекъа сискал, дуьра нитташ, шийла шовда. Иза тешна вара, тахана кхин биэн-берса кхача буур болуш оцу регIаца, оцу ирзошца стаг вацарх. Бакъду, керлачу йуьртден Iосин, Шахьбин, ХортIин шортта даьхний а, жижиг а, дама а ду, амма шаьш йолах лецначу ахархошна цара уьш бIаьрга-м ца гойту. Йолахошна йал а ца ло цара. ДуьххьалдIа Iосас а, молла Шахьбис а, совдегаро ХортIас а – цара, цхьа масех стага, шайна кхаш лелориг оцу нахана ирзош аха гота ло. Ткъа шаьш, наггахь цара хIун до хьовса а богIуш, цIахь бийшина Iохку.

Делкъе йиначул тIаьхьа Iела садаIа дIатевжира. Ламаз а дина охьахиъна Айза хьалагIаттийра аганахь самаваьллачу кIанта. Цунна тIаьххье меттахъхьайра Iумар а.

«Ма декъаза хIуманаш йу-кх зударий, – ойла йора Iелас, берашна там бан гIертачу зудчуьнга а хьоьжуш. – Дийнахь а, буса а синтем бац церан».

Шен декъах йаьккхина сискал кара а йелла, Iумар дIа а тевина, аганан гIожа тIе тевжира Айза. Шурех буьзна, пхенаш сенделла кIайн накха беран бага а боьллина, вукхунна йоьссина шура сацо гIерташ, тIе куьг а диллина, кIанте хьоьжуш, дIатийра иза.

БIаьстенан махо Iаржйинчу йуьхьа тIехь хIиттина, тхи санна, хьацаран тIадамаш. ЧIагарш хилла, хьийзина хьаьжа тIехулара месаш. КIайн лаг хьоьстуш, тIехьаьрчина Iаьржа-стомма кIажар. Къинхетаме, эсала, Iаьржа баккхий бIаьргаш. Шабарца кIант хьоьстуш, меттахъхьера малхо этIийна балдаш, горгачу йуьхьан беснеш тIе хIиттинера кегий кIаьгнаш.

«Хаза зуда нисйелла суна, – ойла йора Iелас. – Хаза, дика, онда, къинхетаме. Дуьненахь ас хьегна бала бицбайта, сох къинхетам бина, Дала нисйи-кх. Шиъ кIант ву, цхьа сту а бу. Дех дисина ирзо а ду. Кхин суна оьшуш хIумма а дац. Дела, Хьо дика ву-кх. Амма, Аьрзу… Цо хIинца а зуда ца йалийна…»

– Тахана, кха тIе йогIуш, новкъахь Эсет кхийтира сох, – элира Айзас, Iелин дагара хиъча санна.