Бабалардын баяны 2

Бийлик үчүн жол салды,

Кыр көрсөткөн душманды,

Кылыч менен кайсады.

Наркы, берки жоолорун,

Найза менен жалмады.

Ошол, ошол Темирчи,

Бүт Монголду башкарган.

Жоо болуп каршы чыкканды,

Жок кылып баарын жалмаган.

Ошол, ошол Темирчи,

Бийликке карай жутунду,

Баардык журтту башкарып,

Байлыкка карай кол сунду.

«Батпас эгем болом» -деп,

Баарына карай умтулду.

Чоң Курултай өткөрүп,

Чынгыз хан болуп аталды.

Анан каардуу, кандуу жол,

Ай ааламды каптады.

Жердин үстүн бүлүнтүп,

Жергеге бүт буй салды.

Узун бойлуу кең далы,

Жана дагы көзү көк,

Башындагы чачы сары,

Бабасындай ак жүздүү,

Чындыгында Чынгыз хан

Кыргыздын бир тукуму,

Эне Сайлык кыргыздар,

Ушул өңдө болуптур.

Чын эле чыгаар бир жагы,

А балким бул жомоктур.

Сабалатып баяндаган,

Санжырачы кеп салат.

Калпы чынын ким билет,

Баары ошондой катталат.

Барактарда жазылат.

Ушул сөздү айтып бүтүп,

Элтерес сөзүн аяктады.

Элдин баары таңданды,

Журт болсо ойго батып,

Этектерин күбүшүп,

Анан дөңдөн тарады.

Жердин үстүн буй кылып,

Каптап келет Чынгыз хан.

Баардык жерге өрт жагып,

Мойсоп келет Чынгыз хан.

Көргүлүктү көрсөтүп,

Жок кылып келет Чынгыз хан.

Акырындап айтып бүттү,

Элтерес ата баянын.

Санаркоо ойлор каптады,

Отургандын баардыгын.

Элтерес ата жомогу

Элдин баарын ойлонтот.

Каардуу душман келатат,

Капсалаңдап ойрондойт.

Чогулган эл түйшүктүү,

Чочулоо басты араны.

Этектерин күбүшүп,

Элдин баары тарады.

Убакыт такыр токтобой,

Жума өтүп күн жылган.

Баягы эле чөң дөңгө,

Баардыгы келди кайтадан.

Эл билгилер келишти,

Кенен жайып ортону.

«Калың журтпуз биз дагы

Кана эмесе ойлонолу.

Кылымдан-кылым жашаган

Кыргыз журту өтө азайган.

Табалы бир айланы,

Жоонун алдын тосууга,

Жоокерлерди чыңдайлы.

Күчүбүз такыр жетпесе,

Чынгыз ханга кошулалы.

Кырып такыр кетпесин

Кыргыз элин сактайлы».

Булуттар жамгыр төгүптүр,

Жарым жылдай өтүптүр.

Талап кылат эмнени,

Монголдон элчи келди.

Супатай баатыр баштаган,

Элчилер келди капталдан.

Конок кылып баатырды,

Кондуруп аны сыйлаган.

Баатыр анда кеп салган,

«Силерден салык албайбыз,

Арбын жигит бергиле,

Майданга аны салабыз».

Чынгыздан мээрим күтүп

Кыргыздар элчи даярдады.

Белек деген эмне экен

Берүүгө баарын камдады.

Алтын ээр токулган

Жал куйругу кап кара.

Ак боз атты тартуулашты,

Таң калыштуу байкаса.

Ошол тартуу ичинде,

Буту көзү кып-кызыл,

Кара шумкар бар эле,

Мээрими түшкөн адамдын.

Ок өтпөс темир тулга,

Асмандан түшкөн ыйык таш

Дал ошондон даярдалган.

Кесип туруп жасалган,

Адамдар карап таңданган.

Оң таптырбас атканда,

Жебеси бар жаалар.

Ок өтпөс темир тулга,

Кылыч менен найзалар.

Дагы, дагы башкалар.

Зергерлер аны камдаган.

Жалын менен сугарган.

Мыкты усталар усанган,

Даңкы ааламга тараган.

Ошол эле 1207-жылы

Жумадил баатыр баштаган,

Монголго сапар алып,

Чоң түмөн жолго аттанган.

Ал түмөндү Чынгыз хан

Эң алдыңкы сапка койгон.

Канча бир баатыр майданда,

Калың жоодо жок болгон.

Он жыл өтүп арадан,

Жоокерлер келбей калган.

Каза таап баардыгы,

Кайткыс жайга аттанган.

Ким эгерде жоодон качса,

Анын баары жок кылынган.

Беттешкен жоксуң душманга

«Качкын» айып тагылган.

Баш ийбеген жоокерлерди,

Ылдам башы алынган.

Тирүүлөй аны жылаңачтап,

Адам жеер итке ташталган.

Кан майдандан жашынып,

Качып-бозуп элге барган.

Баардык азап-тозоктун,

Бакисин журтка кабарлаган.

Арып келген качкындар,

Азаптын баарын айтышты.

Чынгыз хандын жоругу,

Чыдатпай жанга батты.

Монголдорго каршылашып,

Көтөрүлдү кыргыз эл.

Кылым самап келген эл.

Каарман эл экенин

Оңой эле жеңилбесин

Чынгыз хан да түшүндү.

Жеңилбес Супатай баатырды

Кыргызга каршы аттанты.

Эки күн болду чоң кармаш,

Чоң дайранын жээгинде.

Акыры кыргыз жеңилди,

Алы кетип бул кезде.

Калаймынды баштаган,

Карышкырдай Чынгыз хан.

Эчен эрди жайлаган,

Эркин кыргыз азайган.

Эне Сайда согушта,

Колго түшкөн Ырыскан.

Жана дагы көп жоокерлер,

Турткун болуп кармалган.

Эл башчысы Ырысканды,

Чынгыз ханга алып келишти,

Берсин деп ошол жазаны,

Калбасын деп арманы.

Чынгыз хан анда каарланды:

«Айтканын аткарбады

Монголдорго күч берүүгү,

Такыр эле жарабады.

Буйрам сага мындай жазаны».

Желмогуз кан ичеер,

Ошол кезде Чынгыз хан

Ырыскандын тирүүлөй

Кармап белин сындырып,

Киши жегич иттерине,

Салмак болчу ыргытып.

Бардан жок болуп,

Жоктон бар болуп,

Арбак даңкы козголуп,

Ошол турган топ ичинде,

Адамдын көзүн тез буучу

Жайчы менен сыйкырчы,

Көзү ачыктар бар экен,

Кордолбогон чагы экен.

Ата баба арбагы,

Аларды коргоп кеткен экен.

Бардан жок болду,

Арбак даңкы козголду,

Эл бийлеген адамдар,

Ырыскан жана башкалар,

Баардык ошол туткундар,

Чынгыз ханга карматпай,

Жаратканым өзү сактай,

Кайып болуп жоголду.

Дал ушундай иш болду.

Күндөрдүн бир күнүндө,

Ала кечким күүгүмдө.

Белине жеткен сакалы,

Улуу акылман Элтерес

Чоң дөбөдө баягы,

Акыл кебин баштады:

– Оо, жамагат кыргыз эл!

Байыркыдан келген эл.

Эне сайды, Теңир Тоону,

Элкин жайлап келген эл.

Ажыдаардай Чынгыз хан

Монго журтун башкарган,

Далайды кыргын кылып,

Канды суудай агызган.

Канча бир эрди жалмаган.

Тынч элди жөн койбоду,

Баардык жерди жойлоду,

Не кылабыз жок арга,

Ал жетпеди каапырга,

Ата баба сөөгү калган,

Байыркы кыргыз жашаган,

Теңир Тоо ыйык жергемде,

Көп уруу кыргыз калды эле,

Паана кылып качкыла!

Ошол жакка баргыла!

Ыйык эл кыргыз тукумун,

Жоготпой сактап калгыла!

Акылдуу чал Элтерес,

Айтып берди көп баянды.

Бул сөздү угуп кары жаш,

Качканга алар камынды,

Арманын айтып кайгырды,

Аталар көзүн жаштады,