Агасфэр (Вечны Жыд)

Калi гер супэрiнтэндэнт чуе гэта, яму робiцца млосна на сэрцы, ён азiраецца на прыяцеля Лёйхтэнтрагера, цi не паможа ён яму й цяпер; але вочы ў таго як мармур, а твар як ляднiк, i калi ён пытаецца ў герцага, колькi ж разоў прапусьцiць Агасфэра праз строй, два разы, чатыры разы, восем разоў, i герцаг, цяпер ужо знуджаны, кажа восем разоў, Айцэн ведае, што гэта сьмяротны вырак. Але адначасова таксама думае, ну, вось цяпер i выявiцца: сапраўды Агасфэр Вечны Жыд цi не й цi праўда ён асуджаны нашым Госпадам Хрыстом жыць да яго канчатковага вяртаньня, яму ўсё адно ў такiм разе нiчым не абыдзецца, акрамя добрай лупцоўкi; калi ён сапраўдны шавец i цёмны дзялок i махляр, якi пасьвiўся на людзкой даверлiвасьцi ды яшчэ й з Маргрэт вычвараў, што вычвараў, пакуль яна не ператварылася ў саламянае пудзiла, дык так яму й трэба, дык i не заслугоўвае нiчога iншага, як быць забiтым кiямi да сьмерцi. Супакойваючы такiм чынам сваё сумленьне, цi што там яшчэ замест яго ён носiць у грудзях, ён наступную ноч цiхамiрна сьпiць, пасопваючы каля сваёй жонкi Барбары, i як што яна адчувае пад ранiцу замiлаванасьць i адпаведна дае яму цыцы й чагосьцi яшчэ, гэта яму амаль удаецца; але як толькi яна пачынае варочаць кашчавымi клубамi й яго ўжо добра разьбiрае, ён думае, што й на яе шыi нiбыта бачыць крывавае колца, i спалохана адсоўваецца й садзiцца на ўскрайку ложка ў нагах, трасучыся i трымцячы й закацiўшы вочы; а яна думае, што яму заклiнiла штуку, i пытаецца:

- Як там у цябе, усё як сьлед, Паўль, яшчэ здаровы, i на сваiм месцы, Паўль?

I ён спазнае, што яна ўсё яшчэ ў целе, хоць i ў худым, i з аднаго кавалка, бо яшчэ нiколi нiхто ня чуў, каб гаварыла адна галава, апрача хiба каня Фалады, але тая была прыбiтая. Таму бурчыць, што за дурныя пытаньнi й як там са сьняданкам; дзень сёньня будзе цяжкi, бо якраз падчас вячэрнi аднаго там прагоняць праз строй, а герцаг хоча, каб ён, як вышэйшы прадстаўнiк царкоўнага аўтарытэту аказаўся хлопцу духоўнай падтрымкай. Барбара звонiць служанку, i яны разам гатуюць Айцэну сьняданак, пасьля якога абсмокчаш усе дзесяць пальцаў, мучны кулеш зь яйкам i распушчаным маслам i пiвам i каўбасой i сьвежым хлебам; але тым ня меней яму нешта ня лезе ў рот, i ён адсоўвае ад сябе сьняданак; так i за рабочым сталом нiчога ня йдзе ў руку, нi нядзельная казань, якую ён мяркуе сказаць у саборы паводле Лукаша 18, верш 10, пра пыхлiвага фарысэя, якi выхваляецца тым, што два разы на тыдзень посьцiцца й аддае Богу дзесяцiну з усяго, што набывае, тым часам як бедны мытнiк можа толькi вымольваць у нябеснага айца лiтасьцi за свае грахi, на што Iсус кажа: Кожны, хто ўзьвялiчвае сам сябе, панiжаны будзе, а хто панiжае сябе, узвысiцца, анi пiсьмо да пастара Ёгана Хрысьцiяна ў Лёйце, якому Барбара паслала тры дзясяткi яек, бо скардзiцца, што ў яго пяць сыноў i тры дачкi, якiм усiм хочацца ням-ням, а ў Лёйце так усяго мала, хлеба няма, пiва таксама няма, i таму ён цяпер хацеў бы мець яшчэ й кiрху ў Боэлi, будзе прапаведаваць карацей, пiша ён, два разы па дзесяць запаведзяў было б дастаткова, калi б дарога не такая доўгая, а на сымболе веры i sacramenta ён, так бы мовiць, падхалтурваў бы дадаткова да асноўнай казанi. Аполуднi Айцэну сапраўдная пакута; як бы ўсмакавала курачка, што яму прапануецца, далiкатна запечаная, прыемна духмяная, калi ён думае, што яго чакае наперадзе: гэта першы раз, калi ён афiцыйна прадстаўлены на прагонцы пад шпiцрутэнамi, а ў яго ж душы струны танчэйшыя, чым у большасьцi, ён чалавек мiру й вучэбнага кабiнета, а не гарласты, цьвёрдаступны палявы прапаведнiк; але нiяк немагчыма адмовiць герцагу, калi Лёйхтэнтрагер, яго асабiсты добры прыяцель i сябар, аж так вельмi прыблiжаны да Iх мосьцi.

Так усоўваецца ён, як што ўжо блiзiцца трэцяя гадзiна пасьля полудня, у сваю чорную хабiту зь белым каўняром; бярэ з сабой i срэбраны крыжык, каб злачынец, перш чым вырупiцца ў цяжкую дарогу, мог пацалаваць яго, хоць няма пэўнасьцi, што жыд захоча рабiць гэта. I прыйшоўшы на рыначны пляц, там ужо вялiкi натоўп; такое ўражаньне, быццам стлумiўся цэлы горд Шлезьвiг перад крывавым месцам, - дзецi, мужчыны й старыя, з жанкамi, каб пацешыцца з ваеннай гульнi, якая павiнна там адбыцца. Сцягнутыя ўжо й жаўнеры, выбраныя паводле росту, каб удары шпiцрутэнамi таксама клалiся ў правiльным парадку, каб ня было так, што даўгалыгi злачынец мецьме супрацiўнiкам нiжэйшага; толькi хлопчыкi тамбурысты, якiя павiнны будуць сыпаць пошчак падчас працэдуры, у сваiх стракатых куртах, як зласьлiвыя гномы, снуюць, скачуць, мацней падцягваюць скуру на барабанах, каб гучаньне было добрае. I жаўнеры, заўважае Айцэн, у кароткiх мундзiрах, пры ўсёй скураной сваёй збруi, але бяз зброi; iнакш многiя зь iх, магчыма, захацелi б, падазраючы, што й iх чакае такая самая доля, як i асуджанага, павярнуць мячы i ўтварыць фронт супроць сваiх капралаў i афiцэраў i супроць гера супэрiнтэндэнта. А над усiм гэтым вiсiць неба, шэрае як сьвiнец, з хуткаплыннымi хмарамi, якiя ледзь не напаўзаюць на дахi дамоў i не спавяшчаюць нiчога добрага.